της Eleanor Hayes Μετάφραση από: Αναστασία Τραυλού (Anastasia Travlou) – Φοιτήτρια Βιολογίας, ΑΠΘ και Παναγιώτη Κ. Στασινάκη (Panagiotis K. Stasinakis) – Εκπαιδευτικός, Βιολόγος, MEd, PhD, Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων (PanHellenic Union of Bioscientists). Η σημερινή ανακοίνωση στην οποία αναφέρεται πως το Ηνωμένο Βασίλειο ενέκρινε τη δημιουργία μωρών από δύο γυναίκες και ένα άνδρα, προσφέρει μια ανεκτίμητη ευκαιρία να συζητήσετε με τους μαθητές σας μερικά απ’ τα σοβαρά θέματα της επιστήμης. Αυτή η προχωρημένη μορφή in vitro γονιμοποίησης (IVF) θα προσφέρει ελπίδα σε οικογένειες που φέρουν ανίατες και θανατηφόρες μιτοχονδριακές ασθένειες, επιτρέποντάς τους να συλλαμβάνουν υγιή μωρά. Ορισμένοι ωστόσο, ανησυχούν ότι αυτό θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει στη δημιουργία «μωρών σχεδιαστών». Τι σκέφτονται οι μαθητές σας; Τι θα έκαναν αυτοί εάν ήξεραν ότι είχαν μια γενετική ασθένεια και τους δίνονταν η ευκαιρία να την παρακάμψουν; Τι μπορεί να σημαίνει μια γενετική ασθένεια για το παιδί, τους γονείς και την υπόλοιπη οικογένεια; Μάθετε πώς λειτουργεί ένας γενετικός σύμβουλος, βοηθώντας τα ενδιαφερόμενα ζευγάρια να κατανοήσουν τις συνέπειες και τις επιπτώσεις των γενετικών εξετάσεων. Θα μπορούσατε να συζητήσετε το θέμα μια δραστηριότητα στην τάξη για να ερευνήσετε τη δεοντολογία των γενετικών εξετάσεων. Ερευνώντας θέματα εμπιστευτικότητας, ιδιοκτησίας πληροφοριών, συγκατάθεσης πληροφοριών τις οποίες θα μοιραστείτε, ευρύτερων επιπτώσεων των γενετικών δοκιμών. Τι θα συνέβαινε αν ήταν δυνατόν όχι απλά να παρακάμπτουμε μια γενετική ασθένεια χρησιμοποιώντας ωάριο δότη, αλλά να επισκευάσουμε πραγματικά την πληγείσα γενετική γραμμή; Χρησιμοποιώντας την τεχνική CRISPR-Cas9, αυτό είναι ήδη δυνατό, τουλάχιστον θεωρητικά. Ποιες είναι οι κατάλληλες χρήσεις αυτής της τεχνολογίας και πού θα έβαζαν οι μαθητές σας τη γραμμή; Αναδημοσίευση από: https://www.scienceinschool.org/
Παρά τα θετικά αποτελέσματα και τις
προσδοκίες για την παράταση της ανθρώπινης ζωής που υπόσχονται οι
μεταμοσχεύσεις το επίτευγμα δεν φαίνεται να είναι τελείως ανώδυνο από πλευράς
ηθικής.
Από τη μια αναγνωρίζεται η απόλυτη ανάγκη να
εξασφαλισθούν όργανα ζωντανά και υγιή, από την άλλη όμως διαφαίνεται και ο
κίνδυνος, εν ονόματι αυτής ακριβώς της εξασφάλισης μοσχευμάτων, να
δημιουργηθούν ηθικές παρεκτροπές, όπως είναι η ανακήρυξη των ανεγκέφαλων βρεφών
ως νεκρών, η διακοπή της ζωής του δότη ή η επίσπευση του θανάτου του για την
όσο το δυνατόν γίνεται ταχύτερη λήψη των μοσχευμάτων. Με δύο λόγια, στη
φαντασία του απλού ανθρώπου, έχει δημιουργηθεί το φάσμα μιας ομάδας
μεταμόσχευσης που «τριγυρίζει» πάνω από το σώμα ενός ετοιμοθάνατου, έτοιμη να
αφαιρέσει ζωτικά όργανα πριν πραγματικά πεθάνει.[1]
Γίνεται φανερό πόσο ασυμβίβαστη προς την Ορθόδοξη
ανθρωπολογία είναι η μηχανιστική θεώρηση του άνθρωπου μέσα από την κοσμική
ηθική της ιατρικής όπου αντιμετωπίζονται οι ιστοί και τα όργανα του ανθρώπινου
σώματος ως ανταλλακτικά μέσα. Οι ιστοί και τα όργανα δεν αποτελούν απλά
υλικά ή εξαρτήματα κάποιας απρόσωπης μηχανής αλλά μέρη και συστατικά στοιχεία
της ενιαίας και αδιαίρετης προσωπικής υπάρξεως .[2]
Η Εκκλησία για το θέμα των μεταμοσχεύσεων δεν
έχει λάβει επίσημη θέση, παρ’ ότι είναι ένα θέμα που την αφορά άμεσα. Γι’ αυτό
πρέπει να γίνει σαφές πως ότι κατά καιρούς ακούγεται ή δημοσιεύεται εκφράζει
μεμονωμένες απόψεις που συνήθως προέρχονται από πρόσωπα τα οποία επιθυμούν να
συμβάλλουν στο φλέγον ζήτημα και τα οποία έχουν γνώση και εμπειρία της
εκκλησιαστικής και της θεολογικής μας παράδοσης. Η Εκκλησία, αντικρίζει τις
μεταμοσχεύσεις όπως και κάθε τι που σχετίζεται με την υγεία του ανθρώπου και
την πάλη του με τον θάνατο, με ιδιαίτερη συμπάθεια κατανόηση και σοβαρότητα.
Αντιλαμβάνεται το μέγεθος του προβλήματος, τις δυνατότητες που παρέχουν οι
μεταμοσχεύσεις, ο ρόλος της Εκκλησίας στο θέμα των μεταμοσχεύσεων μπορεί να
είναι «κεντρικός και ουσιαστικός».[3] Το κριτήριο
της εκκλησιαστικής ηθικής στις μεταμοσχεύσεις όπως και σε κάθε άλλο
προβληματισμό είναι πνευματικό. Αν κάτι βλάπτει την ψυχή ή υποβιβάζει τις
πνευματικές αξίες, το απορρίπτει. Ενώ αντίθετα εάν ένα επιστημονικό επίτευγμα
είναι συμβατό με την θεολογική παράδοση και διδασκαλία της εκκλησίας το
αντιμετωπίζει με την τόλμη της πνευματικής της καινοτομίας. Κάθε τι που
υπερβαίνει τον ατομικισμό και την φιλοζωία και συνδέει ανθρώπους με σχέση
αμοιβαιότητας και κοινωνίας κάθε τι που αποδεικνύει την υπεροχή της πνευματικής
ζωής επί της βιολογικής επιβιώσεως, η Εκκλησία το προστατεύει και το
υποστηρίζει.[4]
Μελετώντας κανείς την πατερική γραμματεία θα
διαπιστώσει ότι δεν γίνεται πουθενά λόγος για τις μεταμοσχεύσεις. Αυτό δεν
σημαίνει ότι η Εκκλησία δεν έχει λόγο για το θέμα αυτό «Άλλωστε, η πατερική
περίοδος δεν εξέλιπε. Κάθε περίοδος είναι πατερική, αρκεί να διασώζει τα
ορθόδοξα εκκλησιαστικά κριτήρια ερμηνείας των προβλημάτων και πραγμάτων».[5] Όλα τα έργα
των πατέρων βλέπουν τον άνθρωπο ως δημιούργημα και εικόνα του Θεού με ενιαία
ψυχοσωματική οντότητα και με την προοπτική της κατά χάριν θέωσης.
[1] π. Ιωάννης Μπρεκ, «Βιοηθικά προβλήματα
και Ορθοδοξία», περιοδικό Σύναξη , τεύχος 68, Δεκέμβριος 1998, σελ 16.
[2] Μοναχού Δαμασκηνού Αγιορείτου, Ορθόδοξη
Ανθρωπολογία και Μεταμοσχεύσεις Ζωτικών Οργάνων, Αγιον Όρος 2007,εκδόσεις
Μυριόβιβλος, σελ.:351
[4] Νικόλαου Γ. Κοϊου , Βιοηθική, Συνοδικά
Κείμενα Ορθοδόξων Εκκλησιών, Κέντρο Βιοϊατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας Αθήνα
2007, σελ.:59
[5] Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλάσιου
Ιερόθεου, « Η Θέση της Εκκλησίας για της μεταμοσχεύσεις», στο Εκκλησία και
Μεταμοσχεύσεις, Αθήνα 2001, σελ.: 338
Η κλωνοποίηση είναι η λήψη γενετικού υλικού από ένα
μόνο οργανισμό και η χρήση του για τη δημιουργία ενός γενετικά πανομοιότυπου
οργανισμού χωρίς τη μεσολάβηση της διαδικασίας αναπαραγωγής. Αυτή η μέθοδος
αποτελείται βασικά από τρία βήματα:
Πρώτα
λαμβάνεται ένα γενετικό κύτταρο από ένα δότη και αφαιρείται ο πυρήνας του
(γενετικό υλικό).
Έπειτα
λαμβάνεται ένα κύτταρο εκτός κυττάρου ωαρίου ή σπέρματος (σωματικό
κύτταρο) από τον οργανισμό που θα κλωνοποιηθεί.
Το
σωματικό κύτταρο συγχωνεύεται με το γενετικό κύτταρο που δεν έχει DNA και
διεγείρεται, ώστε να αρχίσει να διαιρείται, για να σχηματίσει ένα έμβρυο
που μπορεί να αναπτυχθεί σε έναν κανονικό, πλήρως αναπτυγμένο οργανισμό.
Όταν οι περισσότεροι άνθρωποι σκέφτονται την
κλωνοποιηση, φαντάζονται τη δημιουργία ενός νέου παιδιού ή ζώου.
Η κλωνοποίηση ζώων έχει ολοκληρωθεί με επιτυχία, αφού
η Ντόλυ ήταν το πρώτο κλωνοποιημένο πρόβατο και αποτελεί το πιο διάσημο
παράδειγμα. Μετά την κλωνοποιηση της Ντόλυ στη Σκοτία το 1997 έχει γίνει
επιτυχής κλωνοποίηση και άλλων ζώων. Όμως το θέμα που προκαλεί μεγαλύτερη
συζήτηση είναι η ανθρώπινη κλωνοποιηση. Μάλιστα υπάρχουν δύο τύποι ανθρώπινης
κλωνοποίησης: η αναπαραγωγική κλωνοποίηση και η θεραπευτική κλωνοποιηση.
Η ανθρώπινη αναπαραγωγική κλωνοποίηση είναι η
προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα νέο άτομο γενετικά πανομοιότυπο με το άτομο που
δώρισε το DNA του. Αφού ένα έμβρυο κλωνοποιηθεί στο εργαστήριο, εμφυτεύεται στη
μήτρα της ανάδοχης μητέρας που δώρισε το κύτταρο ωαρίου. Το θέμα βέβαια
περιβάλλεται από μία πλειάδα ηθικών και νομικών ζητημάτων. Έως σήμερα κανένας
άνθρωπος δεν έχει κλωνοποιηθεί με επιτυχία. Για την ακρίβεια, τα κλωνοποιημένα
ανθρώπινα έμβρυα δεν έχουν φτάσει πέρα από το στάδιο μερικών κυττάρων.
Πολλοί επιστήμονες αντιτίθενται στην αναπαραγωγική
κλωνοποίηση λόγω των σχετικών κινδύνων, όπως έχει φανεί από την κλωνοποίηση
ζώων. Σε κάθε 100 απόπειρες κλωνοποίησης ζώων μόνο τρεις παράγουν απογόνους
στην καλύτερη περίπτωση, αλλά ακόμη και τότε η επιβίωση μετά τη γέννηση έχει
λίγες πιθανότητες.
Αν τα κλωνοποιημένα ανθρώπινα βρέφη επιβιώσουν μετά
τον τοκετό, είναι πιθανόν πολλά από αυτά να υποφέρουν από διάφορες συγγενείς
δυσπλασίες, δυσλειτουργία διαφόρων συστημάτων του σώματος και πρόωρο θάνατο.
Δεν υπάρχουν πολλοί που να είναι διατεθειμένοι να καταβάλουν αυτό το τίμημα,
για να δημιουργήσουν έναν ανθρώπινο κλώνο, ανεξάρτητα από τις αντιλήψεις τους
για τα ηθικά ζητήματα.
Μία άλλη μορφή ανθρώπινης κλωνοποίησης που ενδιαφέρει
ιδιαίτερα τους επιστήμονες είναι η θεραπευτική κλωνοποιηση. Ο στόχος της θεραπευτικής
κλωνοποίησης είναι η παροχή μίας πηγής γενετικά συμβατών εμβρυϊκών βλαστικών
κυττάρων σε ένα άτομο που πάσχει από σοβαρή διαταραχή.
Τα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα είναι μη
εξειδικευμένα κύτταρα που παράγονται σε πολύ πρώιμα εμβρυϊκά στάδια. Όταν μεταμοσχεύονται
σε ένα άτομο που πάσχει από κάποια νόσο, μπορούν πιθανώς να αντικαταστήσουν
τους κατεστραμμένους ιστούς ή τα κατεστραμμένα όργανα με υγιή νέα κύτταρα.
Αυτός ο τύπος κλωνοποίησης δεν έχει στεφθεί ακόμα με επιτυχία.
Η ανθρώπινη κλωνοποιηση είναι ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα.
Από τη μία μεριά πολλοί άνθρωποι την αντιμετωπίζουν ως μία μεγάλη τεχνολογική
και ιατρική πρόοδο προς τη θεραπεία ανίατων ασθενειών. Από την άλλη μεριά
κάποιοι τη θεωρούν μία ανεύθυνη χρήση της ανθρώπινης ζωής.
Μερικές χώρες, όπως η Βρετανία, έχουν εγκρίνει την
ανθρώπινη θεραπευτική κλωνοποίηση. Σε άλλες χώρες, όπως η Ιαπωνία, θεωρείται
έγκλημα η δημιουργία οποιουδήποτε τύπου ανθρώπινου κλώνου. Επί του παρόντος η
κυβέρνηση των ΗΠΑ εξετάζει τη νομοθεσία, για να αντιμετωπίσει το ζήτημα της
ανθρώπινης κλωνοποίησης στην Αμερική.
Όταν προσεγγίζουμε το ζήτημα της τεχνητής νοημοσύνης τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και επιστημονικής φαντασίας καθίστανται ολοένα και περισσότερο δυσδιάκριτα. Η ιδέα ότι μια μηχανή θα μπορούσε να επιδείξει τον ίδιο ή και μεγαλύτερο βαθμό νοημοσύνης και συνείδησης με τον άνθρωπο έχει γοητεύσει για δεκαετίες, τόσο το αναγνωστικό κοινό όσο και τους συγγραφείς των επιστημονικών σεναρίων. Τα τελευταία χρόνια αρκετοί κορυφαίοι επιστήμονες μας προειδοποιούν ότι η απερίσκεπτη άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να αποβεί μοιραία για το ανθρώπινο είδος. Το βίντεο της ανάρτησης εξετάζει αν είναι εφικτό τα σενάρια της επιστημονικής φαντασίας να πραγματοποιηθούν στο κοντινό μέλλον και αν μπορούμε να οραματιστούμε ένα μέλλον όπου ο άνθρωπος και η μηχανή θα μπορούσαν να συνυπάρξουν αρμονικά. Κ.Ε.
